مقدمه:

سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخيزداري کشور به عنوان متولي اصلي حفظ، احياء، توسعه و بهره‌برداري صحيح و اصولي از منابع‌طبيعي تجديدشونده اگر چه تا كنون طرح‌هاي بيشماري را به مرحله اجرا گذاشته اما به علت پراكندگي و وسعت زياد عرصه‌هاي مرتعي، جنگلي و بياباني به تنهايي قادر به انجام چنين رسالت بزرگی نیست و حفاظت از اين عرصه‌ها را بدون مشاركت مردم امري محال و غير ممكن می‌داند. لذا با هدف استفاده از نیروهای مردمی در حفظ، احیاء و توسعه منابع‌طبیعی و ترویج و تبدیل فرهنگ منابع طبیعی به معارف عمومی، افراد علاقمند و دوستداران منابع‌طبیعی به طور داوطلبانه و به قصد خدمت به منابع‌طبیعی کشور، در طرح همیاران طبیعت سازماندهی می‌شوند تا بوسیله دستورالعمل‌ها و آموزش‌های لازم سطح دانش و بینش آنان افزایش یافته و بعنوان همیار دانش‌آموز، همیار مروج و همیار محافظ طبیعت بطور افتخاری همکاری نمایند.

در واقع همیار طبیعت به فرد يا افرادي اطلاق مي‌شود كه بصورت انفرادي و گروهي سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری را در پيشبرد اهداف «ترويج فرهنگ منابع طبيعي و جلب مشاركت مردم در امور حفاظت، احياء و توسعه و بهره برداري صحيح از منابع طبيعي» ياري نمايند. همیاران طبیعـت از اقشار مختلف شامل اعضـاء شـوراي اسلامي روستا، دهياران، بسيجيان محلي، معلمان، دانش‌آموزان، دانشجويان، مجريان و بهره‌برداران، فارغ‌التحصيلان و كليه دوستداران طبيعت و منابع‌طبيعي تشکیل شده‌اند. با تأکیدات مقام معظم رهبری در دیدار با متولیان بخش منابع‌طبیعی و محیط‌زیست کشور در 17 اسفند 1393 (به مناسبت هفته منابع طبیعی و آبخیزداری) مبنی بر اولویت فرهنگ‌سازی از مدارس و به ویژه دبستان‌ها، این سازمان یکی از اولویت‌های کاری خود در سال 94 را جذب همیاران طبیعت دانش‌آموزی و معلمان قرار داده است.

اهداف كلي طرح همیاران طبیعت

1- ترويج فرهنگ منابع‌طبيعي در بين اقشار جامعه

2- جلب مشاركت مردم در امر حفاظت، احياء و توسعه منابع‌طبيعي

ریز علی خواجوی مشهور به دهقان فداکار  که در سال 1392 به گروه همیاران طبیعت پیوست

اهداف اجرائي طرح همیاران طبیعت

1- ساماندهي علاقمندان، دوستداران منابع‌طبيعي، شوراهاي اسلامي، دهياران،‌ بسيجيان و ساير اقشار جامعه در قالب تشكل همياران طبيعت 

2- آموزش همياران طبيعت با هدف ارتقاء سطح دانش و بهره‌گيري از توانمندي‌هاي آنان 

3- ارتقاء سطح دانش، بينش و مهارت اقشار مختلف جامعه از طريق همياران طبيعت

گروه‌های هدف در طرح همیاران طبیعت 

 همیاران طبیعت در سه سطح گروه‌بندی می‌شوند:

1- همیار طبیعت مروج دانش آموز شامل: کلیه سطوح دانش‌آموزی (ابتدائی، راهنمائی و دبیرستان) که علاقمند به طبیعت بوده و در زمینه ترویج فرهنگ منابع طبیعی فعالیت می‌نمایند.  

2- همیار طبیعت مروج شامل: کلیه علاقمندان و دوستداران منابع طبیعی اعم از دانشجویان، طلاب، اساتید و مدرسین، شوراهای اسلامی، دهیاران و سایر اقشار جامعه که در زمینه ارتقاء فرهنگ منابع‌طبیعی کوشا می‌باشند.

3- همیار طبیعت محافظ شامل: کلیه اقشار جامعه بویژه مجریان و بهره‌برداران طرح‌های منابع‌طبیعی که تمایل به همکاری در کنترل عوامل تخریب و احیاء منابع‌طبیعی دارند.

شرح وظائف همياران طبيعت

1- ارتقاء سطح دانش و بینش در زمینه منابع‌طبیعی

2- تلاش در توسعه فرهنگ منابع‌طبیعی 

3- شركت در كلاس‌هاي آموزشي- ترويجي در راستای اهداف سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری

4- حفظ و صيانت از عرصه‌هاي منابع‌طبیعی 

5- شناسائي و معرفی افراد علاقمند به همكاري با منابع‌طبيعي

6- سازماندهي افراد داوطلب در حوادث غير مترقبه مانند آتش‌سوزي 

7- اطلاع‌رساني هر گونه تخریب منابع‌طبیعی به مسئولین ذیربط

گردش کار عضوگیری همیاران طبیعت

1- مراجعه داوطلب به اداره ترویج اداره کل منابع طبيعي و آبخيزداري استان و یا اداره منابع‌طبیعی شهرستان و ارائه مدارک و تکمیل فرم‌های مربوطه

2- تشكيل پرونده پرسنلي توسط كارشناس مشاركت مردمي از داوطلب و اخذ مدارك شناسائي و ساير مدارك در شهرستان‌ها 

3- استعلام از حراست اداره کل منابع‌طبیعی استان جهت متقاضیان همیار طبیعت محافظ

4- صدور کارت هميار طبيعت توسط استان و شهرستان‌های تابعه

تبصره 1: در صورت تفویض اختیار مدیر کل به ادارات منابع طبیعی شهرستان‌ها کارت‌های همیار طبیعت دانش‌آموزی و مروج توسط رؤسای ادارات مربوطه قابل صدور می‌باشد.

تبصره 2: کارت همیار طبیعت محافظ صرفاً توسط مدیر کل صادر می‌گردد.

تبصره 3: اعتبار کارت‌های صادره 3 سال و تمدید آن منوط به شرکت در کلاس‌های توجیهی می‌باشد. 

تبصره 4: در صورت سوء استفاده از کارت عضویت فرد لغو خواهد شد.

تبصره5: دبيرخانه ستاد مستقر در دفتر ترویج و مشاركت‌هاي مردمي سازمان مي‌باشد. 

وضعیت فعلی همیاران طبیعت

در حال حاضر تعداد همیاران طبیعت حدود 46 هزار نفر است که از این تعداد 21 هزار نفر همیار دانش‌آموز و 20 هزار نفر همیار مروج و 5 هزار نفر همیار محافظ بوده و برای آنها کارت صادر شده است.

اقدامات صورت گرفته توسط سازمان در خصوص همیاران طبیعت:

1- اولويت‌بندي مناطق و عرصه‌هاي بحراني

2- تهيه و تصويب و ابلاغ دستورالعمل‌هاي اجرائي 

3- تهیه و تدوین برنامه‌ها و طرح‌های آموزشی در راستای ترويج فرهنگ منابع‌طبيعي

4- حمایت قانونی از همیاران طبیعت محافظ در راستاي شرح وظائف محوله

5- نظارت، ارزیابی، آسیب‌شناسی و ارائه گزارش‌های ادواری

6- تهیه بانک اطلاعات همیاران بر اساس طرح جدید